یاقوت حموی . [ ت ِ ح َ م َ ] (اِخ ) رومی الجنس حموی المولد بغدادی الدار ملقب به شهاب الدین ، ولادت او به بلاد روم بود و در خردی از مولد خود به اسارت رفت و در بغداد مرد. تاجرپیشه ای موسوم به عسکربن ابی نصر حموی او را بخرید ووی را به مکتب فرستاد تا پس از فراگرفتن خواندن و نوشتن در ضبط کارهای بازرگانی خویش از وی سودمند شود چه خداوند او عسکر خطی نیکو داشت و بجز امور بازرگانی چیزی نمی دانست . وی در بغداد سکونت داشت و در آنجا زن گرفت و فرزندانی چند بیاورد. چون یاقوت بزرگ شد به نحو و لغت تا حدی آشنا شده بود و خداوندش او را به سفر کردن مشغول ساخت و وی به کیش و عمان و آن نواحی رفت و آمد میکرد و به شام بازمیگشت . سپس میان یاقوت و خداوند او ناسازگاری رخ داد که آزادی او را ایجاب کرد و یاقوت را از وی دور ساخت و این حادثه به سال 596 هَ . ق . بوده است . آنگاه برای کسب معاش به استنساخ کتب پرداخت و از اینرو فواید بسیاری هم از مطالعه ٔ کتب برداشت . سپس سفر کرد و ضمن کارهای بازرگانی کتاب هم خرید و فروش میکرد. یاقوت بسبب مطالعه ٔ بعضی از کتب خوارج نسبت به علی بن ابیطالب کینه ٔ تعصب آمیزی داشت و از خواندن این گونه کتب در ذهن او مطالب بسیاری نقش بسته بود. وی به سال 613 هَ . ق . به دمشق رفت و در بعضی بازارهای آن شهر ببازرگانی پرداخت و در آنجا با کسانی که به دوستی علی تعصب داشتند مناظره کرد و میان او و یاران علی سخنانی رد و بدل شد در نتیجه در باره ٔ علی گفته های ناروائی بر زبان آورد و آن مردم را سخت بر ضد او برانگیخت ، بدانسان که نزدیک بودوی را بکشند، ولی یاقوت از این ماجرا جان سالم بدر برد و از دمشق بگریخت و هراسان به سوی حلب رفت و از آنجا نیز بیرون شد و به موصل رسید. آنگاه به اربل رهسپار شد و سپس عازم خراسان گردید و آنجا اقامت گزید و در شهرهای آن ناحیه بازرگانی میکرد. و مدتی هم در مرو متوطن شد و به کتابخانه های آن شهر میرفت و استفاده میکرد. سپس به خوارزم متوجه شد و ورود وی بدان شهر به سال 616 هَ . ق . مصادف با خروج و طغیان تاتار گردید و ناچار از خوارزم هراسان و گریزان آواره شد و در راه رنج و تنگدستی بسیار کشید تا سرانجام به موصل رسید و در آن شهر مدتی اقامت کرد. سپس به سنجار رفت و از آن شهر به حلب سفر کرد و در خارج آن شهر روزگاری بسر برد تا وفات یافت . وی هنگام اقامت در مرو معلومات بسیاری برای کتاب معجم البلدان که مایه ٔ شهرت اوشده است فراهم آورد و آن را در شهر حلب به مساعدت وزیر جمال الدین قفطی به پایان رسانید. یاقوت اندکی پیش از مرگ خود به مقامی رسیده بود که مردم او را میستودند و فضل و ادب او زبانزد همگان بود. از تألیفات اوست : 1- ارشاد الاریب الی معرفة الادیب که به معجم الادباء یا طبقات الادباء معروف است (در کشف الظنون و ابن خلکان آن را به نام ارشاد الالباء الی معرفة الادباء آورده اند). یاقوت در این کتاب اخبار نحویان و لغویان و قراء و علمای اخبار و انساب و نویسندگان و هرکه را در ادب تصنیفی کرده آورده است . پروفسور مارگلیوس استاد دانشگاه آکسفورد به تصحیح و مقابله ٔ آن به خرج اوقاف گیب همت گماشته و در مطبعه ٔ هندیه ٔ قاهره از سال 1909 تا پایان سال 1916 م . در هفت مجلد به چاپ رسیده است . 2- مراصد الاطلاع فی اسماء الامکنه والبقاع ، این کتاب مختصر معجم البلدان است و در فهرست دارالکتب العربیه المحفوظة بالکتبخانه جزء 5 ص 146 نوشته شده است ، تألیف یاقوت حموی ، و در کشف الظنون چ اروپا ج 5 ص 625 پس از ذکر کتاب معجم البلدان یاقوت گوید و مختصرآن را صفی الدین عبدالمؤمن فراهم آورده و به همت پروفسور گوینپول جلد چهارم آن در لیدن (64-1850م .) چاپ شده یک جلد آن به سال 1168 هَ . ق . در 900 صفحه در باتاویا بطبع رسیده است . و کتاب موسوم بمراصد الاطلاع فی معرفة الامکنه والبقاع در ایران به سال 1315 در 429 صفحه (چ سنگی ) چاپ شده است . 3- المشترک وضعاً والمفترق صقعاً (فی البلدان )، این کتاب را پروفسور وستنفلد گوته ، بترتیب حروف از معجم البلدان در سال 1846 م .در 370 صفحه برگزیده است . 4- معجم البلدان فی معرفة المدن والقری والخراب والعمار والسهل و الوعر فی کل مکان . یاقوت در 20 ماه صفر 621 هَ . ق . در مرز حلب تألیف آن را به پایان رسانیده و آن را به خزانه ٔ امام الفضلا و سید الوزراء جمال الدین القفطی وزیر حلب هدیه کرده است . این کتاب به اهتمام پروفسور وستنفلد در6 جلد بزرگ که ششم آن مشتمل بر فهرست اسماء رجال و زنان است که بالغ بر 12 هزار نام میشود، در لایپزیک در تاریخ 1866 - 1873 م . چاپ گردیده است و در مطبعة السعادة مصر در تاریخ 4- 1323 با ذیل به اهتمام السید امین الخانجی طبع شده است و ذیل را به نام «منجم العمران فی المستدرک علی معجم البلدان » موسوم کرده است و در آن کلیه ٔ مطالبی را که درباره ٔ کشورهای اروپا و آمریکا مؤلف نیاورده ذکر کرده است چه این تقسیمات پس از عصر مؤلف پدید آمده و به منابع کتب جغرافیائی جدید استناد کرده است . رجوع به مقدمه ٔ معجم الادباءو معجم المؤلفین جزء 13 ص 178 و شذرات الذهب جزء 5 ص 121، 122 و قاموس الاعلام ترکی و معجم المطبوعات ج 2 ص 1941 و اعلام زرکلی ج 3 ص 1142 و کشف الظنون و وفیات الاعیان ج 2 ص 346 و لسان المیزان ج 6 ص 239 و تاریخ مغول ص 41 و 51 و 480 و ایران باستان پیرنیا ج 1 ص 106 شود.
کاربر عزیز نسخه جدید واژهیاب در دسترس است. در تاریخ ۳۰ اردیبهشت فعالیت این نسخه از سایت متوقف خواهد شد و نسخه جدید جایگزین میگردد. اگر از دفترواژه استفاده میکردید لازم است از آن بکاپ تهیه فرمایید چرا که این مورد به نسخه جدید منتقل نخواهد شد.
خطای سرور
متأسفانه سرور با خطا مواجه شد. مشکل را بررسی میکنیم و به زودی حل خواهیم کرد.
واژه پیدا نشد!
- از درستی املای واژهٔ نوشتهشده مطمئن شوید.
- شکل سادهٔ لغت را بدون نوشتن وندها و ضمایر متصل بنویسید.
- این جستوجو را در فرهنگهای دیگر انجام دهید.