خورده . [ خوَرْ / خُرْ دَ / دِ] (ن مف ) هر چیز مأکول و از گلو فروبرده شده و متأکل شده . (ناظم الاطباء). طعام . غذا. خوراک :
خو مبر از خورد بیکبارگی
خورده نگه دار بکم خوردگی .
خورده های ملوک وار سره
مرغ وماهی و گوسپند و بره .
هر نعمتی که هست بعالم تو خورده دان
هر لذتی که هست سراسر چشیده گیر.
خوان بزرگان اگرچه لذیذ است خورده ٔ اینان خود بالذت تر. (گلستان ).
- کرم خورده ؛ آنچه کرم آنرا خورده است ، چون درخت و جز آن .
- نمک خورده ؛ کنایه از رهین منت . نمک گیر. پای بند احساس کسی :
نمک ریش دیرینه ام تازه کرد
که بودم نمک خورده از دست مرد.
- || نمک سود. آنچه به آن نمک زنند:
از خنده ٔ شیرین نمکدان دهانت
خون میرود از دل چو نمک خورده کبابی .
- نیم خورده ؛ باقیمانده ٔ غذا :
نخورد شیر نیمخورده ٔ سگ .
گفت کنیزک را بسیاه بخش که نیم خورده ٔ او هم او را شاید. (گلستان سعدی ).
|| طی کرده . سپری کرده :
ای کهن گشته در سرای غرور
خورده بسیار سالیان و شهور.
- جهان خورده ؛ سالخورده .
- سالخورده ؛ پیر. جهان گذرانیده :
منه دل بر این سالخورده مکان .
|| آشامیده . نوشیده .
- زهرخورده ؛ زهرنوشیده . زهرآشامیده .
- || شمشیر زهرخورده ؛ شمشیری که به تیغه ٔ آن زهر داده اند.
- شراب خورده ؛ شراب نوشیده :
شراب خورده ٔ معنی چو در سماع آید
چه جای جامه که بر خویشتن بدرّد پوست .
- می خورده ؛ شراب آشامیده .
|| اصابت کرده .
- تیرخورده ؛تیراصابت کرده .
- زخم خورده ؛ ضربت خورده . جراحت برداشته :
بس که در خاک تندرستان را
دفن کردیم و زخم خورده نمرد.
غم نیست زخم خورده ٔ راه خدای را
دردی چه خوش بود که حبیبش کند دوا.
بزخم خورده حکایت کنم ز دست جراحت
که تن درست ملامت کند چو من بخروشم .
|| ازبین برده . تلف کرده .
- زنگارخورده ؛ آنچه زنگار بر او کار کرده باشد. زنگارگرفته :
سعدی حجاب نیست تو آئینه پاک دار
زنگارخورده کی بنماید جمال دوست ؟
- زنگ خورده ؛ زنگ گرفته :
که زنگ خورده نگردد به زخم سوهان پاک .
- خورده شدن دندان ؛ مینای روی آن بشدن . سوده شدن دندان . (یادداشت مؤلف ).
|| خورنده . (ناظم الاطباء).
- امثال :
از نخورده بگیر بده به خورده .
|| اخگر. پاره ٔ آتش . || تندی . شتابی . تیزی . || ریزه . پاره . تراشه . || لکه . داغ . (ناظم الاطباء). || اعتراض . || خطا. عیب . || نکته . || آنجای از پای اسب که بر آن پای بند می بندند. رسغ. خرده گاه . || (ص ) نازک . باریک . دقیق . || کوچک . (ناظم الاطباء).