تضمین مزدوج . [ ت َ ن ِ م ُ دَ وَ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) این صنعت چنان بود که دبیر یا شاعر بعد از آن که حدود اسجاع و قوافی نگاه داشته باشد و شرایط آن بجای آورده ، در اثنای ابیات دو لفظ مزدوج یا بیشتر بکار بندد. مثال از قرآن : و جئتک من سَبَاء بنَبَاء یقین . (قرآن 22/27). از قول نبوی : المؤمنون هینون لینون . دیگر: المؤمن دعب لعب . از سخن بلغا: فلان زین بعلمه الجم و مجده الاشم زمانه وفاق بفضله الباهر و حسبه الزاهر اقرانه . در این دو قرین زمانه و اقرانه که به آخر هر یک افتاده اند سجعند و اعتماد قرینه ها بر آن است که آن لفظها متفق الاواخر که در اثنای هر قرینه ای افتاده است چون علمه الجم و مجده الاشم و فضله ُ الباهر و حسبه ُ الظاهر مزدوجند و این مزدوج آوردن از جهت زیادت آرایش است و در حدود اسجاع اصلی بدان حاجت نیست . پارسی : فلان به سیرت گزیده و عادت پسندیده معروف است و به خدمتکاری دولت و طاعتداری حضرت موصوف . مثال در مرثیه ٔ اسماعیل عباد گفته اند:
مضی الصاحب ُ الکافی و لم یبق َ بعده ُ
کریم یروی الارض فیض عمامه
فقدناه لماتم و اعتم بالعلی
کذاک خسوف ُ البدر عنه تمامه .
غرض لفظ تم و اعتم است از این قطعه که مزدوجند. مثال دیگر مراست :
تعود رسم الوهب و النهب فی العلی
و هذان وقت اللطف و العنف دابه
ففی اللطف ارزاق العفاة هباته
و فی العنف اعمارَ العداة نهابه ُ.
غرض از این بیتها وهب و نهب و لطف و عنف است که مزدوجند. فرخی گوید:
چوچین قرطه بهم برشکسته جعد گشن
چو حقله های زره بر گره دو زلف دوتاه .
دیگر شاعر گوید:
هزاران چنبر از عنبر به روی روز بربندی .
مثال دیگر:
ز دینارگون بید و ابر سپید
زمین گشته زرین و سیمین سما.
غرض از این بیتها زره و گره و چنبر و عنبر و سپیدو بید است که مزدوجند. در اثنای ابیات افتاده است . (از حدایق السحر چ اقبال صص 27 - 28).
کاربر عزیز نسخه جدید واژهیاب در دسترس است. در تاریخ ۳۰ اردیبهشت فعالیت این نسخه از سایت متوقف خواهد شد و نسخه جدید جایگزین میگردد. اگر از دفترواژه استفاده میکردید لازم است از آن بکاپ تهیه فرمایید چرا که این مورد به نسخه جدید منتقل نخواهد شد.
خطای سرور
متأسفانه سرور با خطا مواجه شد. مشکل را بررسی میکنیم و به زودی حل خواهیم کرد.
واژه پیدا نشد!
- از درستی املای واژهٔ نوشتهشده مطمئن شوید.
- شکل سادهٔ لغت را بدون نوشتن وندها و ضمایر متصل بنویسید.
- این جستوجو را در فرهنگهای دیگر انجام دهید.