الهی اردبیلی . [ اِ لا ی ِ اَ دَ ] (اِخ ) حسین بن خواجه شرف الدین عبدالحق ملقب به کمال الدین و متخلص به الهی . از اهل اردبیل است . در اوایل جوانی نزد سلطان حیدر صفوی بود و از طرف وی به شیراز و خراسان رفت . پیش جلال الدین دوانی و امیر غیاث الدین شیرازی و امیر جمال الدین عطأاﷲبن فضل اﷲ تکمیل فضایل کرد و مدتی در هرات به ندیمی امیر علیشیر نوایی و شاهزاده غریب میرزا ولد سلطان حسین میرزا اختصاص یافت و پس از مرگ آن شاهزاده (902 هَ . ق .) بسمت عراق و آذربایجان برگشت و در حظیره ٔ مقدسه ٔ شیخ صفی بتدریس و تعلیم پرداخت و در شهور سنه ٔ 950 هَ . ق . که عمرش بیش از هفتاد سال بوددرگذشت . در علوم عقلی و نقلی فرید عهد خود بود و میل زیادی بتصوف و عرفان داشت و اشعارش به اندازه ٔ دو هزار بیت تدوین شده است و بیشتر از سی جلد کتب و رسائل و فوائد و افادات و حواشی و تعلیقات به زبانهای پارسی ، عربی و ترکی بقلم آورده ، از جمله رساله ٔ اثبات الواجب محقق دوانی ، تهذیب الاصول علامه و اشکال التأسیس سمرقندی را شرح کرده و حواشی و تعلیقات بر هریک از شروح هدایه و مواقف و شروح شمسیه و مطالع، و شروح تذکره و چغمینی و رساله ٔ بیست باب خواجه و تحریر اقلیدس نوشته است و مجموعه ٔ منهج الدعوات سیدبن طاوس رابفارسی ترجمه کرده و رساله ای بزبان فارسی در علم قیافه ، و رساله ای بزبان ترکی در امامت دارد. زبده ٔ تألیفاتش عبارت است از تاج المناقب فی فضائل الائمة، و منهج الفصاحة فی شرح نهج البلاغة که هر دو کتاب را بنام شاه اسماعیل اول مرقوم داشته است . قرآن مجید را بزبان فارسی و عربی تفسیر کرده ، فارسی آن در چند مجلد تمام شده ولی عربی آن از سوره ٔ بقره تجاوز نکرده است . صاحب ریاض العلماء گوید: «تفسیر سوره ٔ فاتحه و قسمتی از آیات سوره ٔ بقره را که تقریباً به اندازه ٔ ده هزار بیت بود و نیز شرح گلشن راز شبستری را که هر دوبخط خود وی نوشته شده بود در اردبیل دیدم ». وی از علامه ٔ دوانی اجازه ٔ روایت داشت . این اشعار از اوست :
ای گشته ز ذات خود هویدا چون نور
ذرات جهان ز نور تو یافت ظهور
کنه تو ز دانش خردها مستور
وجه تو ز ادراک نظرها همه دور.
رفت جان من و رفتار تو از یاد نرفت
شکل بالای تو از خاطر ناشاد نرفت
بعد از این جامه ٔ جان چاک زنم در غم عشق
سوز این سینه چو از ناله و فریاد نرفت .
یافتم دل را در آن زلف از فروغ برق آه
جز به آتش در شب تاریک نتوان برد راه .
(از دانشمندان آذربایجان تألیف تربیت ، به اختصار). و رجوع به همین کتاب و روضات الجنات ص 185 و تذکره ٔ روز روشن صص 66-77 و الذریعة ذیل دیوان الهی و فرهنگ سخنوران و فهرست کتابخانه ٔ مدرسه ٔ سپهسالار ج 2 ص 129 و نیز رجوع به حسین اردبیلی در این لغت نامه شود.
کاربر عزیز نسخه جدید واژهیاب در دسترس است. در تاریخ ۳۰ اردیبهشت فعالیت این نسخه از سایت متوقف خواهد شد و نسخه جدید جایگزین میگردد. اگر از دفترواژه استفاده میکردید لازم است از آن بکاپ تهیه فرمایید چرا که این مورد به نسخه جدید منتقل نخواهد شد.
خطای سرور
متأسفانه سرور با خطا مواجه شد. مشکل را بررسی میکنیم و به زودی حل خواهیم کرد.
واژه پیدا نشد!
- از درستی املای واژهٔ نوشتهشده مطمئن شوید.
- شکل سادهٔ لغت را بدون نوشتن وندها و ضمایر متصل بنویسید.
- این جستوجو را در فرهنگهای دیگر انجام دهید.