ابوحیان توحیدی . [ اَ ح َی ْ یا ن ِ ت َ ] (اِخ ) علی بن محمدبن عباس . اصلاً شیرازی یا نیشابوری یاواسطی یا بغدادی است . محب الدین بن النجار گوید: او صحیح العقیده بود و بعض دیگر نیز چنین گفته اند لیکن متأخرین او را بزندقه نسبت کنند، و ابن خلکان گوید اوبداعتقاد بود و مهلبی وزیر او را نفی کرد، و در خریده آمده است که او کذاب و قلیل الدین و الوارع است و صاحب بن عباد ببعض اسرار و خفایای او آگاه گشت و درصددکشتن او برآمد و او بگریخت و بار دیگر وزیر مهلبی او را گرفتن خواست و او فرار کرد و خود را پنهان ساخت و تا گاه مرگ در اختفا می زیست . و ابن جوزی در تاریخ خود گوید زنادقه ٔ اسلام سه تن باشند: ابن راوندی و ابوحیان توحیدی و ابوالعلاء معری ، و بدتر از این سه ابوحیان است چه آن دو زندیقی آشکار بودند و او زندقه ٔ خویش نهان میداشت و صاحب روضات گوید او از شاگردان سهیمةالرمانی (؟) و جاحظی المسلک است ، و یاقوت حموی گوید ابوحیان متفنن در همه ٔ علوم بود از نحو و لغت و شعر و ادب و فقه و کلام [ بر مذهب معتزله ] و شیخ صوفیه و فیلسوف ادبا و ادیب فلاسفه و امام بلغا بود و بازگوید و کان فرد الدنیا الذی لا نظیر له یتشکی من زمانه و یبکی فی تصانیفه علی حرمانه . وقتی او به ری رفت صحبت ابوالفضل بن العمید و صاحب بن عباد دریافت و آن دو وزیر پسند خاطر او نیفتادند و در مثالب آن دو کتابی کرد و لکن از دو وزیر صمصام الدوله یعنی ابن سعدان (متوفی 375 هَ . ق .) و عبداﷲبن عریض شیرازی احسان وعنایت دید. و او راست : رد ابن جنی در شعر متنبی . کتاب المحاضرات و المناظرات . کتاب الامتاع و الموآنسة در دو جلد. کتاب الحنین الی الاوطان . کتاب تقریظ الجاحظ. کتاب البصائر و الذخائر در ده مجلد. کتاب الصدیق و الصداقة. کتاب المقامات . کتاب مثالب الوزیرین (ابوالفضل بن عمید و صاحب بن عباد). الاشارات الالهیة. الزلفة. کتاب المقابسات (چاپ بمبئی و قاهره ). ریاض العارفین . الحج العقلی . رسالة فی اخبار الصوفیه . رسالة بغدادیه . رسالة فی زلات الفقهاء. و حاجی خلیفه دو کتاب دیگر ازاو نام میبرد، یکی الاقناع و دیگر بصائرالقدما و بشائرالحکما و شاید الاقناع همان کتاب الامتاع و بصائرالقدما همان بصائر و ذخائر باشد، واﷲ اعلم . وفات او به سال 380 بوده است و صاحب روضات گوید در یکی از تواریخ معتبره ٔ شیراز دیدم که وفات او در سال 360 بود و مدفن او بدرب خفیف جنب مزار شیخ کبیر و بر لوح مرقد اواین عبارت منقور است : هذا قبر ابی حیان التوحیدی - انتهی . و این گفته بر اساسی نیست چه ابن قفطی در باب اخوان الصفا و خلان الوفا میگوید در 373 وزیر صمصام الدولةبن عضدالدوله در امر اخوان الصفا از او سوءالی کرده است . و از مدارکی که یاقوت در معجم الادبامیدهد برمی آید که او تا رجب سال 400 نیز حیات داشته و بیش از هشتاد سال زندگانی کرده است و نزد ابوسعید سیرافی و علی بن عیسی رمانی تحصیل علم و ادب کرده و فقه شافعی را از ابوحامد مروروذی و ابوبکر شافعی فراگرفته و نیز در دروس یحیی بن عدی و ابوسلیمان محمدبن طاهر منطقی حضور یافته است و باز گویند در آخر عمر کتابخانه ٔ خویش بسوخت و علت آن چنانکه خود گوید عدم توجه بغدادیان در مدت بیست سال اقامت او به بغداد بدو بوده است و درمقدمه ٔ کتاب الصداقة و الصدیق گوید همه ٔ مردم بغداداز او دوری می جستند. و در نسبت او بتوحیدی گفته اند یکی از اجداد او خرمای معروف بتوحیدی میفروخته و بعضی گویند منسوب به اهل العدل و التوحید لقب معتزله است و باز کتابی به نام التذکرةالتوحیدیه بوی نسبت کرده اند که ظاهراً در چند مجلد بوده است و گویند وزن مرکبی که او در تصانیف خود بکار برد چهارصد رطل برآمده است . رجوع به معجم الأدباء چ مارگلیوث ج 5 ص 380 شود.
کاربر عزیز نسخه جدید واژهیاب در دسترس است. در تاریخ ۳۰ اردیبهشت فعالیت این نسخه از سایت متوقف خواهد شد و نسخه جدید جایگزین میگردد. اگر از دفترواژه استفاده میکردید لازم است از آن بکاپ تهیه فرمایید چرا که این مورد به نسخه جدید منتقل نخواهد شد.
خطای سرور
متأسفانه سرور با خطا مواجه شد. مشکل را بررسی میکنیم و به زودی حل خواهیم کرد.
واژه پیدا نشد!
- از درستی املای واژهٔ نوشتهشده مطمئن شوید.
- شکل سادهٔ لغت را بدون نوشتن وندها و ضمایر متصل بنویسید.
- این جستوجو را در فرهنگهای دیگر انجام دهید.